އިސްލާމީ ސަގާފަތުގެ އުފެދުމާއި ތަރިކަ: ޢިލްމާއި ޘަޤާފަތުގެ ރަން ޒަމާން
ދުނިޔޭގެ އެންމެ މަތިވެރި ސަގާފަތްތަކުގެ ވާހަކަ ދައްކާއިރު، ރޯމަން އެމްޕަޔަރ، ޗައިނާގެ ޤަދީމް ސަގާފަތް، އަދި ރެނަސާންސްގެ ނަން އާންމުކޮށް ފާހަގަކުރެވެއެވެ. އެހެންނަމަވެސް، އިރުމަތީގެ ސަގާފަތާއި ހުޅަނގުގެ ސަގާފަތުގެ މެދުގައި ތާރީޚުގައި އެންމެ ފުންނާބު އުސް އަދި އަސަރުގަދަ ސަގާފަތެއް ވުޖޫދުވިއެވެ: އިސްލާމީ ސަގާފަތް.
7 ވަނަ ޤަރުނުން ފެށިގެން، އިސްލާމީ ސަގާފަތް އޭޝިޔާ، އެފްރިކާ، އަދި ޔޫރަޕްގެ ފުޅާ ސަރަޙައްދުތަކެއް ބަދަލުކޮށްލިއެވެ. ޢިލްމާއި، އީޖާދުކުރުމާއި، ރޫޙާނީ ފުންމިނަށް ދެވުނު އަހައްމިއްޔަތުން ކުރިއަރައިގެން ދިޔަ މި ސަގާފަތް، ދީނީ އަދި ސިޔާސީ މަޝްރަޙް އެކަނި ނޫނެވެ. މިއަދުގެ ޒަމާނުގެ ސައިންސް، ފަލްސަފާ، ފަންނުވެރިކަން، އަދި ވެރިކަން ހިންގުމުގެ ގިނަ ކަންކަމުގެ ބިންގަލަކީވެސް މިއެވެ.
އުފެދުން: ސަގާފަތެއްގެ އުފަން
އިސްލާމީ ސަގާފަތް ފެށުނީ 7 ވަނަ ޤަރުނުގެ ކުރީކޮޅު މައްކާގައި (މިހާރުގެ ސަޢޫދީ ޢަރަބިއްޔާ) ނަބިއްޔާ މުޙައްމަދު ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމައަށް އިސްލާމްދީން ބާވައިލެއްވުމާ އެކުގައެވެ. މަދު އަހަރުތަކެއްގެ ތެރޭގައި، މި އައު ދީން ޢަރަބި ޖަޒީރާއާއި އޭގެ ވަށައިގެންވާ ސަރަހައްދުތަކަށް ހަލުވިކަމާއެކު ފެތުރި، އެއް އަޤީދާއަކާއި، ސުލޫކީ މިންގަނޑަކާއި، މުޖުތަމަޢުއަށް ކުރެވޭ ތަޞައްވުރެއްގެ ދަށުން ތަފާތު ޤައުމުތަކެއް އެއްބައިކުރިއެވެ.
މި ރޫޙާނީ ބިންގާ ހަމައެކަނި ދީނީ ކަމެއް ނޫނެވެ – އެއީ ފުންކޮށް ފިކުރީ ކަމެކެވެ. ޤުރުއާން ތަކުރާރުކޮށް ޢިލްމާއި، ވިސްނުމާއި، އުނގެނުމުގެ އަގު އަގުހުރިކަން ބަޔާންކުރެއެވެ. ނަބިއްޔާ މުޙައްމަދު ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމަ ވިދާޅުވިއެވެ، “ޢިލްމު ހޯދުމަކީ ކޮންމެ މުސްލިމަކަށް ވާޖިބު ކަމެކެވެ.”
މި އެންފަސިސްއަކީ ޤަރުނުތަކެއް ވަންދެން ކުރިއަރައިގެން ދިޔަ ސަގާފަތެއްގެ އިންޖީނެވެ.
ރަން ޒަމާން (8 ވަނަ ޤަރުނުން 13 ވަނަ ޤަރުނަށް)
އިސްލާމީ ސަގާފަތުގެ ތަރިކައިގެ މައިގަނޑު ބައަކީ އިސްލާމީ ރަން ޒަމާން – 8 ވަނަ އަދި 13 ވަނަ ޤަރުނުތަކުގެ ދެމެދުގެ މުއްދަތެވެ. މި ދުވަސްވަރު، ބަޣުދާދު، ކައިރޯ، ކޯޑޯބާ، އަދި ސަމަރޤަންދު ފަދަ މައި ޝަހަރުތައް ދުނިޔޭގެ ޢިލްމާއި، ވިޔަފާރީގެ އަދި ޘަޤާފަތުގެ މަރުކަޒުތަކަށް ވެގެންދިޔައެވެ.
ޢިލްމާއި ސައިންސް
ހާރޫން އަލް-ރަޝީދު އަދި އަލް-މައުމޫން ފަދަ ޚަލީފާއިންގެ ދަށުން، ޢައްބާސީ ޚިލާފަތުން ބައިތުލް ޙިކްމާ (ޙިކުމަތުގެ ގެ) ފަދަ މުއައްސަސާތައް ބަޣުދާދުގައި ޤާއިމު ކުރިއެވެ. މިތަނުގައި، ތަފާތު ދީންތަކާއި ނަސްލުތަކުގެ ޢިލްމުވެރިން ގްރީކް، ފާރިސީ، ހިންދީ، އަދި ރޯމަން ލިޔުންތައް ޢަރަބި ބަހަށް ތަރުޖަމާކުރިއެވެ. އެހެންނަމަވެސް އެމީހުން ހަމައެކަނި ޢިލްމު ރައްކާކުރީކީ ނޫނެވެ – އެމީހުން އޭގެ މައްޗަށް ބިނާކޮށް މަސައްކަތްކުރިއެވެ.
- އަލް-ޚަވާރިޒްމީ އަލްޖެބްރާގެ އަސާސް އެޅުއްވިއެވެ.
- އިބްނު ސީނާ (އެވިސެނާ) “ކެނަން އޮފް މެޑިސިން” ލިޔުއްވިއެވެ، މިއީ ޤަރުނުތަކެއް ވަންދެން ޔޫރަޕްގައި ބޭނުންކުރެވުނު މެޑިކަލް ޓެކްސްޓެކެވެ.
- އަލްހަޒަން (އިބްނު އަލް-ހައިޘަމް) އޮޕްޓިކްސް އަދި ސައިންޓިފިކް މެތަޑޮލޮޖީ އައު ގޮތަކަށް ބަދަލުކުރިއެވެ.
- އިބްނު ޚަލްދޫން ސޯޝިއޮލޮޖީ އަދި ހިސްޓޯރިއޮގްރަފީގެ ބިންގާ އެޅުއްވިއެވެ.
މި ކުރިއެރުންތައް ހަމައެކަނި ނަޒަރިއްޔާތަކަށް ބަންދެއް ނުވެއެވެ. އިންޖިނިއަރުން، އާކިޓެކްޓުން، އަދި މުޚްތަރިޢުން މި ޚިޔާލުތައް ޢަމަލީގޮތުން ތަޠްބީޤުކޮށް، ފެން ގަޑިން ފެށިގެން ހޮސްޕިޓަލްތަކާއި އޮބްޒަވޭޓަރީތައް ހިމެނޭގޮތަށް ތަފާތު ތަކެތި އުފެއްދިއެވެ.
ފަންނާއި، ޘަޤާފަތާއި، އަދި އާކިޓެކްޗަރ
އިސްލާމީ ސަގާފަތުން ތަރައްޤީކުރީ ޖިއޮމެޓްރީ، ކެލިގްރަފީ، އަދި މާމެލާމެލީގެ ޑިޒައިންތަކަށް އަސާސްކޮށްފައިވާ ޚާއްޞަ ފަންނީ ބަހުރުވައެކެވެ، އާދަކޮށް ދީނީ ސަބަބުތަކަށްޓަކައި ސިފަކުރުމުގެ ތަމްސީލުތަކުން ދުރުހެލިވިއެވެ. މިސްކިތްތަކާއި، ގަނޑުވަރުތަކާއި، އާންމު އިމާރާތްތައް ނާޒުކު ނަޤްޝާތަކާއި ޤުރްއާނީ ޢިބާރާތްތަކުން ޒީނަތްތެރިކުރެވިފައިވެއެވެ.
މި ޒަމާނުގެ އެންމެ ޚިޔާލު ހުއްޓުވާލަނިވި ބައެއް ބިނާތަކުގެ ތެރޭގައި ހިމެނެނީ:
- ސްޕެއިންގެ އަލްހަމްބްރާ ޕެލަސް
- ކޯޑޯބާގެ މަޝްހޫރު މިސްކިތް
- އިސްތަންބޫލްގެ ބްލޫ މިސްކިތް
- އިންޑިޔާގެ ތާޖު މަހަލް
އިސްލާމީ ފަންނާއި ޢިމާރާތްކުރުމުގެ ފަންނުގައި އަހައްމިއްޔަތުދެނީ ސިމެޓްރީއަށް، ހާމަނީއަށް، އަދި ޓްރާންސެންޑެންސްއަށް، ރިޔާޟީ ހަރުދަނާކަމާއި ރޫޙާނީ އިލްހާމް ދައްކުވައިދިނުމަށެވެ.
މުޖުތަމަޢު، ވިޔަފާރި، އަދި ތަޙައްމުލު
އޭގެ އެންމެ މަތީ ދަރަޖައިގައި، އިސްލާމީ ދުނިޔެއަކީ ވިޔަފާރީގެ ދުނިޔޭގެ މަރުކަޒެއް، އެފްރިކާގެ އައްސޭރިފަށުން ފެށިގެން ދެކުނު އިރުމަތީ އޭޝިޔާގެ ބަނދަރުތަކާ ހަމައަށް ފުޅާވެފައިވާ ތަނެކެވެ. މި ވިޔަފާރީގެ ހަރަކާތްތެރިކަމުން މަސާލާއި، ފޮތިކޮޅާއި، މަޓީގެ ތަކެތި ފަދަ މުދާ އެކަނި ނޫނެވެ، ޚިޔާލާއި، ޓެކްނޮލޮޖީއާއި، ސަގާފީ އާދަކާދަ ވެސް ފެތުރިގެން ދިޔައެވެ.
އިސްލާމީ ސަގާފަތުގެ އެންމެ ފާހަގަކޮށްލެވޭ އެއް ސިފައަކީ އޭގެ ތަޙައްމުލު އަދި ހިމެނުންތެރިކަން. އިސްތިސްނާތަކެއް ނެތިއެއް ނޫނެވެ، އެހެންނަމަވެސް ގިނަ އިސްލާމީ މުޖުތަމަޢުތަކުގައި ކިރިސްޓިއަނުންނާއި، ޔަހޫދީންނާއި، ޒަރަދުޝްތީންނާއި، އެހެނިހެން މީހުންނަށް (ޛިއްމީން) ޙިމާޔަތްކުރެވިފައިވާ ޖަމާޢަތްތަކެއްގެ ގޮތުގައި އުޅުމުގެ ޙައްޤު ލިބިދީފައިވެއެވެ. އެމީހުންނަށް އެމީހުންގެ ދީން އަދާކުރުމާއި މުޖުތަމަޢުއަށް ޙިއްޞާކުރުމުގެ ޙައްޤު ލިބިގެންވެއެވެ.
ދަށަށް ދިއުމާއި ތަރިކަ
އެހެން ހުރިހާ މަތިވެރި ސަގާފަތްތަކެކޭ އެއްފަދައިން، އިސްލާމީ ސަގާފަތް ދަށަށްދިޔަ ދުވަސްވަރު ވެސް ދެކުނެވެ – އެތެރެވަރީގެ ބައިބައިވުންތަކާއި، ބޭރުގެ ހަމަލާތަކާއި (މިސާލަކަށް މޮންގޯލުން)، އަދި ޔޫރަޕިއަން ބާރުތަކުގެ ކުރިއެރުމާ ގުޅިގެންނެވެ. އެހެންނަމަވެސް، އޭގެ ފިކުރީ އަދި ސަގާފީ ޙިއްސާ ރެނަސާންސްއާއި މިއަދުގެ ޒަމާނުގެ ދުނިޔެއަށް ފުންކޮށް އަސަރުކޮށްފައިވެއެވެ.
މިއަދު، އޭގެ ތަރިކާ ދިރިއުޅެނީ:
- ޢަރަބި ހިސާބު އަކުރުތަކުގައި
- ޔުނިވަރސިޓީގެ (މަދްރަސާ) ތަޞައްވަރުގައި
- ލައިބްރަރީތަކާއި އާންމު ހޮސްޕިޓަލްތަކުގައި
- އިސްލާމީ ޝަރީޢަތުގެ (ޝަރީޢާ) ފަލްސަފީ އަދި އަޚްލާޤީ ބިންގާތަކުގައި
- އަދި ސައިންސް، މެޑިސިން، އަދި އެސްޓްރޮނޮމީގައި މިހާރުވެސް ބޭނުންކުރާ އެތައް ލަފުޒެއްގައި
ނިންމުން: އަލީގެ ސަގާފަތެއް
އިސްލާމީ ސަގާފަތަކީ ހަމައެކަނި ތާރީޚީ ބާބެއް ނޫނެވެ – އެއީ **އީމާންތެރިކަމާއި، ޢިލްމާއި، ތަފާތުކަމާއި، ކުރި